Na historycznym tzw. Dolnym Rynku stoi bolesławiecki ratusz. Tu krzyżowały się dwa średniowieczne trakty handlowe: tzw. Główna Droga z Lipska do Krakowa oraz drugi z południa na północ – ze Lwówka Śląskiego do Szprotawy.

Pierwszy budynek ratusza powstał w pierwszej połowie XIV wieku, jednak został spalony podczas najazdu husytów, w roku 1429. Drugi, murowany z wieżą, wzniesiono w roku 1432.

Najstarsza część dzisiejszego ratusza to dolna, kwadratowa kondygnacja wieży z otaczającym ją budynkiem z roku 1432. Jej budowę przypisuje się mistrzom sasko-łużyckim, z uwagi na podobieństwo detali kamiennych do ich prac na zachód od |Nysy Łużyckiej.

Budynek ratuszowy to kompleks czterech zlepionych brył, wyróżniających się różną kubaturą, odmiennym wystrojem i własnymi dachami.

Najmniejszy jest budynek północny, trójkondygnacyjny, którego ściany pokrywa dekoracja imitująca boniowanie diamentowe, posiada od wschodu klatkę schodową, obok której widzimy portal późnogotycki.

Dominantą ratusza jest kamienna wieża o podstawie kwadratu, która na wysokości sąsiednich dachów przechodzi w ośmiokątną. Powyżej zegarów znajduje się kamienna galeria, a wieża nakryta jest barokowym, hełmem z prześwitem.

Trzeci budynek dostawiony do wieży od strony zachodniej, posiada reprezentacyjne schody prowadzące na pierwsze piętro. Budynek nakryty jest dachem nasadowym z dekoracyjną, akcentowaną po bokach wazonami.

Czwarta bryła to główny, południowy budynek ratusza, usytuowany na linii wschód-zachód. Do wnętrza wiodą dwa renesansowe portale, pochodzące z nieistniejących budynków rynkowych. Lewy portal z około 1580 roku, jest świadectwem kunsztu kamieniarskiego. Dekoracje roślinne, pomimo materiału jakim jest piaskowiec, sprawiają wrażenia delikatności i lekkości. Przez portal ten wchodzi się do przedsionka Sali Ślubów. Prawy portal o skromniejszym wystroju posiada w zworniku datę 1572 i dziś prowadzi do sal restauracji „Sawanna”. Na południowe fasadzie zamontowany jest zegar słoneczny. Na wschodniej ścianie elewacji znajduje się piaskowcowa płyta z roku 1913, z kompozycją figuralną. Przedstawia ona grupę żołnierzy w strojach z epoki napoleońskiej oraz kobietę.

Po bokach płyty kamiennej umieszczone są dwie współczesne, poświęcone 25-leciu powrotu do macierzy oraz pierwszemu burmistrzowi oraz pięciu mieszkańcom Bolesławca, poległym w lipcu 1945 roku.

Lewa strona zachodniej fasady ratusza to budynek czteroosiowy, trójkondygnacyjny, z wysokimi, łukowymi oknami drugiej kondygnacji, których łukowe zwieńczenie wznosi się ponad gzyms okapnikowy. Na pierwsze piętro wiodą wspomniane wcześniej reprezentacyjne schody.

Prawa strona, to budynek o trzech osiach okiennych, dwukondygnacyjny z jednokondygnacyjnym, spłaszczonym szczytem, o delikatnych spływach, zwieńczony trzema wazami.

Na ścianach tej elewacji umieszono kilka tablic. Pierwsza poświęcona jest św. Marii de Mattias – patronce miasta od 208 r. Druga poświęcona jest pobytowi księdza Karola Wojtyły, późniejszego papieża, w roku 1956. Trzecia poświęcona Pionierom z okazji 40-lecia „zbiorowego powrotu do ojczyzny”.

Najcenniejszą salą bolesławieckiego ratusza jest Sala Ślubów. Narożne pomieszczenieposiada interesujące sklepienie sieciowo-żebrowe, o cyrklowym wyrysie. Jego twórca – Wendel Roskopf był uczniem znakomitego mistrza czeskiego Benedykta Rejta, twórcy słynnej Sali Władysławowskiej na zamku w Pradze. Zastosowane w Bolesławcu rozwiązania techniczno-artystyczne czynią z tej niewielkiej salki miniaturową kopię budowli praskiej. Sala ta pełniła początkowo rolę Sali Rajców, a następnie gospody ratuszowej. Dziś urozmaiceniem tej sali, oprócz unikatowego na Śląsku ożebrowania jest polichromowane współczesne malowidło na ścianie przedstawiające wątek z życia św. Jadwigi Śląskiej i jej męża Henryka Brodatego, autorstwa Mieczysława Żołądzia.

Drugą salką, którą autorstwo przypisuje się Roskopfowi, jest przedsionek do Sali Ślubów, ze skromnym, ozdobionym replikami godeł Polski sklepieniem, a ściany malowidłami całopostaciowymi, m. in. króla polskiego Bolesława Chrobrego, księcia Bolesława Wysokiego i księcia Bolka I Świdnickiego.

W przyziemiu wieży znajdowało się więzienie. Do dziś zachował się na ścianie napis, który w przełożeniu brzmi: „przestrzegaj prawa, niesprawiedliwość jest rzeczą zgubną”.

Na pierwszym piętrze znajduje się obszerna dzisiejsza sala rajców o wysokich łukowych oknach, nakryta stropem belkowo-kasetonowym.

W korytarzach ratuszowych eksponowany jest ceramiczny model ratusza oraz ceramiczny plan miasta – wykonane w pracowni ceramicznej Młodzieżowego Domu Kultury.

Opracował: Andrzej Mateusiak, 2011